अनुक्रमणिका
नकारात्मक समता वेदनादायक का असते आणि त्याचे गंभीर परिणाम (जसे की आर्थिक पतन किंवा वैयक्तिक मानसिक संकट) देखील होऊ शकतात याचे कारण म्हणजे त्यात अर्थशास्त्र, मानसशास्त्र आणि सामाजिक रचनेतील अनेक घटकांचा समावेश असतो. अर्थशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक विजेत्यांच्या संबंधित संशोधनावर आधारित त्याच्या मुख्य यंत्रणेचे विश्लेषण खालीलप्रमाणे आहे:
१. नकारात्मक समभाग आणि आर्थिक त्रासाची व्याख्या
– व्याख्या: जेव्हा एखाद्या व्यक्तीचे किंवा व्यवसायाचे दायित्व त्याच्या मालमत्तेच्या मूल्यापेक्षा जास्त असते (उदाहरणार्थ, गृहकर्जाची शिल्लक मालमत्तेच्या बाजार मूल्यापेक्षा जास्त असते), तेव्हा ते नकारात्मक इक्विटीमध्ये असल्याचे म्हटले जाते. या टप्प्यावर, मालमत्ता विकूनही कर्ज फेडू शकत नाही, परिणामी निव्वळ मालमत्ता नकारात्मक होते.
- आर्थिक दबाव:
– तरलतेचे संकट: ज्यांच्याकडे नकारात्मक मालमत्ता आहे त्यांना वापर कमी करण्यास, इतर मालमत्ता विकण्यास किंवा अगदी डिफॉल्ट करण्यास भाग पाडले जाऊ शकते. २००८ मध्ये अमेरिकेतील सबप्राइम गृहकर्ज संकटादरम्यान, घरांच्या किमती घसरल्यामुळे मोठ्या संख्येने घरमालक नकारात्मक मालमत्तेत अडकले, ज्यामुळे कर्जबुडव्यांची साखळी सुरू झाली.
- संपत्तीचा परिणाम कमी होतो: नोबेल पारितोषिक विजेते फ्रँको मोडिग्लियानी यांचे "लाइफ सायकल हायपोथेसिस" असे म्हणते की घरगुती वापर "आयुष्यभरातील संपत्तीच्या अपेक्षांवर" अवलंबून असतो. नकारात्मक मालमत्ता थेट संपत्तीच्या अपेक्षा नष्ट करतात, उपभोगात घट आणतात आणि आर्थिक मंदी वाढवतात.
२. मानसिक आणि सामाजिक वेदना
- वर्तणुकीय अर्थशास्त्राचा दृष्टीकोन: नोबेल पारितोषिक विजेते डॅनियल काहनेमन यांचा "तोटा टाळण्याचा" सिद्धांत स्पष्ट करतो की लोकांना नफ्याच्या आनंदापेक्षा तोट्याचे दुःख जास्त जाणवते. नकारात्मक मालमत्ता "प्राप्त झालेले नुकसान" दर्शवते आणि दीर्घकाळात ती परत मिळवणे कठीण असू शकते, ज्यामुळे तीव्र निराशा आणि चिंता निर्माण होते.
- सामाजिक दबाव आणि निराशा: जर नकारात्मक मालमत्तांसोबत बेरोजगारी किंवा उत्पन्नात घट होत असेल (जसे की आर्थिक मंदी दरम्यान), तर व्यक्ती "कर्जाच्या बोजात" अडकू शकतात आणि सामाजिक कलंक किंवा आत्म-नकारामुळे अत्यंत वर्तनात देखील गुंतू शकतात. उदाहरणार्थ, १९९० च्या दशकात जपानमधील मालमत्तेचा बुडबुडा फुटल्यानंतर त्याच्या आत्महत्येचे प्रमाण लक्षणीयरीत्या वाढले.
३. अर्थशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक विजेत्यांचे सहसंबंध विश्लेषण
- जोसेफ स्टिग्लिट्झ: "माहिती विषमता" वित्तीय बाजारपेठेत जोखीम कशी वाढवते याचा अभ्यास केल्याबद्दल. त्यांनी असे निदर्शनास आणून दिले की जर बँकांनी कर्ज देताना घरांच्या किमती घसरण्याचा धोका कमी लेखला (जसे की २००८ च्या संकटापूर्वी), तर ते कर्जाचा अतिरेक करतील आणि अधिक कुटुंबांना नकारात्मक मालमत्तेच्या जोखमींना सामोरे जातील.
- रॉबर्ट शिलर: मालमत्तेच्या किमतीतील चढउतारांना चालना देणाऱ्या तर्कहीन घटकांवर लक्ष केंद्रित करते. त्यांनी गृहनिर्माण बाजारपेठेत "अतार्किक उत्साह" असल्याचा इशारा दिला आणि नकारात्मक इक्विटीमुळे मोठ्या प्रमाणात कर्ज बुडतील आणि किमतीचा फुगा फुटल्यानंतर आर्थिक मंदी येईल.
– अभिजित बॅनर्जी आणि एस्थर डुफ्लो: अनुभवजन्य संशोधनातून ते असे दाखवून देतात की एकदा गरीब कुटुंबे नकारात्मक मालमत्तेत अडकली की, बफर यंत्रणेच्या अभावामुळे ते कायमचे मध्यमवर्गातून बाहेर पडू शकतात, ज्यामुळे सामाजिक असमानता वाढते.
४. धोरणात्मक परिणाम आणि उपाय
– कर्ज पुनर्रचना आणि मदत: स्टिग्लिट्झचा असा युक्तिवाद आहे की संकटाच्या काळात सरकारने हस्तक्षेप करणे आवश्यक आहे जेणेकरून बँकांना कर्जदारांशी वाटाघाटी करण्यास भाग पाडले जाईल जेणेकरून कर्ज कमी होईल (जसे की कर्जाच्या अटींमध्ये बदल करणे) आणि मोठ्या प्रमाणात होणारी जप्ती टाळता येईल.
– आर्थिक नियमन मजबूत करणे: शिलर अत्यधिक कर्ज विस्तार रोखण्यासाठी "जोखीम-सामायिकरण" यंत्रणा (जसे की गृहकर्जांना घर किंमत निर्देशांकाशी जोडणे) स्थापनेचे समर्थन करतात.
– मानसिक आणि सामाजिक आधार: काह्नेमनचे वर्तणुकीय अर्थशास्त्र असे सुचवते की धोरणांनी केवळ आर्थिक निर्देशकांवर लक्ष केंद्रित करण्याऐवजी नकारात्मक मालमत्ता असलेल्यांच्या मानसिक स्थितीवर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे, समुपदेशन आणि पुनर्रोजगार सहाय्य प्रदान केले पाहिजे.
निष्कर्ष
नकारात्मक मालमत्तेचे "वेदना" हे केवळ संख्यात्मक तूट नाही तर भविष्यातील वैयक्तिक आत्मविश्वासाचा नाश आणि सामाजिक स्थिरतेला धोका देखील आहे. अर्थशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक विजेत्यांचे संशोधन आपल्याला आठवण करून देते की नकारात्मक मालमत्तेच्या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी त्याचा खोलवरचा प्रभाव कमी करण्यासाठी आर्थिक सुधारणा, सामाजिक सुरक्षा जाळे आणि वर्तणुकीय विज्ञानातील अंतर्दृष्टी यांचे संयोजन आवश्यक आहे.
पुढील वाचन:
